Nowoczesne terapie biologiczne w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów

Jak nowoczesne terapie zmieniają leczenie RA?

Przeprowadzony przegląd systematyczny dotyczący nowoczesnych terapii biologicznych w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów (RA) dostarcza kompleksowej analizy trzech kluczowych leków biologicznych: abataceptu, golimumabu i sarilumabu. Badanie skupia się na mechanizmach działania, skuteczności klinicznej oraz profilach bezpieczeństwa tych leków biologicznych u pacjentów z niewystarczającą odpowiedzią na konwencjonalne leczenie.

Reumatoidalne zapalenie stawów dotyka około 1% światowej populacji, ze szczególnym nasileniem u osób w wieku 20-40 lat oraz powyżej 75 roku życia, przy czym kobiety są bardziej podatne na chorobę. RA wykracza poza uszkodzenie stawów, powodując powikłania ogólnoustrojowe w układzie sercowo-naczyniowym, oddechowym i neurologicznym, często współwystępując z chorobami towarzyszącymi jak cukrzyca czy choroby serca, co przyczynia się do zwiększonej śmiertelności.

W ostatnich latach wprowadzono nową klasyfikację leków modyfikujących przebieg choroby (DMARD), dzieląc je na biologiczne (boDMARDs – oryginalne i bsDMARDs – biosymilary) oraz syntetyczne (csDMARDs – konwencjonalne i tsDMARDs – celowane). Ta klasyfikacja odzwierciedla różnorodność dostępnych obecnie opcji terapeutycznych ukierunkowanych na specyficzne szlaki immunologiczne. Konwencjonalne syntetyczne DMARDs obejmują metotreksat, sulfasalazynę, leflunomid, hydroksychlorochinę i sole złota, natomiast do celowanych syntetycznych DMARDs zaliczamy inhibitory kinaz, takie jak tofacitinib i baricitinib.

Diagnostyka i ocena aktywności choroby opiera się na kryteriach ACR/EULAR, gdzie wynik ≥6 punktów potwierdza diagnozę RA. Aktywność choroby monitoruje się przy użyciu narzędzi takich jak DAS28 (Disease Activity Score assessing 28 joints) lub CDAI (Clinical Disease Activity Index). DAS28 uwzględnia liczbę bolesnych i obrzękniętych stawów, wskaźniki laboratoryjne (ESR lub CRP) oraz ogólną ocenę pacjenta, podczas gdy CDAI jest prostszym narzędziem, niewymagającym badań laboratoryjnych. Regularne monitorowanie aktywności choroby co 1-3 miesiące jest kluczowe dla odpowiedniego dostosowania terapii.

Jak działają innowacyjne leki biologiczne?

Abatacept, inhibitor kostymulacji (CTLA4-Ig), hamuje aktywację limfocytów T poprzez blokowanie sygnalizacji CD28, wpływając również na komórki T regulatorowe, monocyty, makrofagi, osteoklasty i limfocyty B. Jest wskazany w leczeniu RA, młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów (JIA) i aktywnego łuszczycowego zapalenia stawów (PsA) u pacjentów, którzy nie odpowiedzieli na wcześniejsze leczenie. Podawany dożylnie w dawce 10 mg/kg w dniach 1, 15 i 29, a następnie co cztery tygodnie, wykazuje skuteczność zarówno w monoterapii, jak i w połączeniu z metotreksatem. Skuteczność leczenia ocenia się przy użyciu kryteriów ACR20/50/70, gdzie ACR20 jest uznawane za minimalny próg skuteczności klinicznej.

Golimumab, inhibitor TNF-α, jest w pełni ludzkim przeciwciałem monoklonalnym, które neutralizuje TNF-α zarówno w formie rozpuszczalnej, jak i związanej z błoną komórkową. Zatwierdzony w 2009 roku jako Simponi, jest stosowany w leczeniu RA, PsA, spondyloartropatii osiowej i innych chorób zapalnych. Podawany podskórnie w dawce 50 mg raz w miesiącu, może być stosowany samodzielnie lub w połączeniu z metotreksatem. Badania kliniczne wykazały jego skuteczność w osiąganiu odpowiedzi ACR20/50/70 i obniżaniu wyników DAS28. Golimumab jest również jedynym w pełni ludzkim inhibitorem TNF-α, który może być podawany dożylnie w krótkim 30-minutowym wlewie, co stanowi unikalną cechę wśród leków z tej grupy.

Sarilumab, inhibitor receptora IL-6, selektywnie wiąże się z receptorem IL-6, blokując zarówno formy związane z błoną, jak i rozpuszczalne, hamując skutecznie sygnalizację IL-6. Jest wskazany dla dorosłych z umiarkowanym do ciężkiego RA, którzy nie odpowiedzieli odpowiednio na co najmniej jeden csDMARD lub inhibitor TNF-alfa. Zalecana dawka to 200 mg podskórnie co dwa tygodnie, z możliwością zmniejszenia do 150 mg w przypadku wystąpienia działań niepożądanych. Skuteczność leczenia ocenia się po 3-6 miesiącach. Sarilumab wykazuje wyższą skuteczność jako monoterapia w porównaniu z adalimumabem u pacjentów nietolerujących metotreksatu, a także wpływa korzystnie na objawy pozastawowe RA, takie jak ból, zaburzenia nastroju i zmęczenie.

Czy bezpieczeństwo idzie w parze z efektywnością?

Wszystkie trzy leki wykazują korzystne profile bezpieczeństwa, choć różnią się specyficznymi ryzykami. Abatacept może być preferowany u pacjentów z podwyższonym ryzykiem sercowo-naczyniowym lub historią nowotworów ze względu na bardziej korzystny profil bezpieczeństwa w tych obszarach. Sarilumab, podobnie jak inne inhibitory IL-6, może powodować neutropenię, wzrost enzymów wątrobowych i cholesterolu, dlatego wymaga regularnego monitorowania badań laboratoryjnych. Golimumab ma niższy wskaźnik przerwania leczenia z powodu działań niepożądanych w porównaniu z infliksimabem, ale niesie ze sobą ryzyko poważnych infekcji, w tym reaktywacji gruźlicy.

Wprowadzenie tych biologicznych i celowanych leków DMARD znacząco poprawiło wyniki leczenia pacjentów z RA, szczególnie tych z chorobą oporną na leczenie. Jednak wyzwania pozostają, w tym koszty leczenia, dostępność i zmienność odpowiedzi pacjentów. Biosymilary odgrywają istotną rolę w zwiększaniu dostępu do terapii biologicznych, choć ich długoterminowa skuteczność i immunogenność wymagają dalszej oceny. Przyszłe badania powinny koncentrować się na podejściach medycyny spersonalizowanej, aby lepiej przewidywać odpowiedzi na leczenie, minimalizować działania niepożądane i optymalizować długoterminową kontrolę choroby. Postępy w dziedzinie biomarkerów, farmakogenomiki i precyzyjnej immunologii prawdopodobnie udoskonalą strategie leczenia RA, prowadząc do bardziej zindywidualizowanej i skutecznej opieki.

Podsumowanie

Nowoczesne terapie biologiczne znacząco zmieniły podejście do leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów (RA), choroby dotykającej około 1% światowej populacji. Wprowadzono nową klasyfikację leków modyfikujących przebieg choroby (DMARD), dzieląc je na biologiczne i syntetyczne. Trzy kluczowe leki biologiczne – abatacept, golimumab i sarilumab – wykazują wysoką skuteczność w leczeniu RA. Abatacept działa poprzez hamowanie aktywacji limfocytów T, golimumab jest inhibitorem TNF-α, a sarilumab blokuje receptor IL-6. Wszystkie wykazują korzystne profile bezpieczeństwa, choć różnią się specyficznymi ryzykami i wymagają indywidualnego doboru dla pacjenta. Diagnostyka i monitorowanie choroby opierają się na kryteriach ACR/EULAR oraz narzędziach jak DAS28 i CDAI. Mimo znaczącego postępu w leczeniu RA, wyzwaniami pozostają koszty terapii, dostępność leków oraz zróżnicowana odpowiedź pacjentów na leczenie.

Bibliografia

Kawczak Piotr, Feszak Igor Jarosław and Bączek Tomasz. Abatacept, Golimumab, and Sarilumab as Selected Bio-Originator Disease-Modifying Antirheumatic Drugs with Diverse Mechanisms of Action in Their Current Use in Treatment. Journal of Clinical Medicine 2025, 14(6), 4687-4706. DOI: https://doi.org/10.3390/jcm14062107.